Natuurfotograaf Marc De Schuyter
Lange belichtingen in landschapsfotografie
1. Inleiding
Als er nu een ding is waar we wel naar streven bij het fotograferen van landschappen is dat alles mooi gestoken scherp is van voor naar achter. Het is precies die scherpte die ons het beeld intrekt en uitnodigt om het verder te ontdekken.
Nochtans kan onscherpte in het beeld wel een mooie toegevoegde waarde opleveren.
Als er nu een ding is waar we wel naar streven bij het fotograferen van landschappen is dat alles mooi gestoken scherp is van voor naar achter. Het is precies die scherpte die ons het beeld intrekt en uitnodigt om het verder te ontdekken.
Nochtans kan onscherpte in het beeld wel een mooie toegevoegde waarde opleveren.
Met onscherpte bedoelen we dan bewegingen van je onderwerp die niet bevroren worden door korte sluitertijden. Juist die kleine bewegingen gaan we versterken door langer te belichten en zo een zekere mate van blur in onze foto creëren. Deze bewegingen kunnen bijvoorbeeld voorbijtrekkende wolken, een stromend riviertje of de branding van de zee zijn. Fotografeer je die met lange sluitertijden dan ontstaan mooie geblurde patronen. Met lange belichtingen bedoelen we dan tijden van een of meerdere seconden tot wel meerdere minuten. Afhankelijk van onze bedoeling en de soort beweging kiezen we onze sluitertijd. Voor een volkomen bewogen wolkenlucht bekom je de mooiste resultaten bij een à twee minuten belichting. Afhankelijk van de snelheid waarmee deze voorbijtrekken is het effect altijd verschillend. Enkele seconden zal voor een snelstromend riviertje meestal volstaan om het gewenste resultaat te bekomen. Het blijft echter gissen bij welke sluitertijd er een mooi effect ontstaat. Het sleutelwoord hier is weerom uitproberen en experimenteren.
2. Grijsfilters
Zijn tijden van een seconde nog haalbaar door een lage iso en een klein diafragma te selecteren, dan is het duidelijk dat de lange belichtingen zonder hulpmiddelen niet mogelijk zijn.
Een kleine opmerking is hier wel op zijn plaats. Het is iets waar ik al langer mee worstel. De meeste camera’s hebben qua iso instelgebied 100 iso als ondergrens. Soms kan al eens tot 50 gegaan worden, maar dat is dan louter een elektronisch trucje waarbij je een stukje dynamisch bereik opoffert. Geef ons camera’s met iso 25 of nog lager. Niet iedereen zit te wachten op iso waarden met zes nullen!
De enige manier waarop we de belichtingstijden naar beneden krijgen is door het tegenhouden van het licht door de lens met een filter. Het type filter die we hier bedoelen is de nd-filter, waarbij nd staat voor neutral density of neutraal grijs dus.
Deze filters zijn er in allerlei sterktes, waarbij aangeduid wordt hoeveel stops de filter tegenhoudt.
Met een nd-filter van 1 stop voor de lens dienen we de belichting ook 1 stop te verlengen (dus sluitertijd x2). Een 3 stops nd filter is dus sluitertijd x6 (2x3) en een nd van 10 stops is de sluitertijd x1000.
2. Grijsfilters
Zijn tijden van een seconde nog haalbaar door een lage iso en een klein diafragma te selecteren, dan is het duidelijk dat de lange belichtingen zonder hulpmiddelen niet mogelijk zijn.
Een kleine opmerking is hier wel op zijn plaats. Het is iets waar ik al langer mee worstel. De meeste camera’s hebben qua iso instelgebied 100 iso als ondergrens. Soms kan al eens tot 50 gegaan worden, maar dat is dan louter een elektronisch trucje waarbij je een stukje dynamisch bereik opoffert. Geef ons camera’s met iso 25 of nog lager. Niet iedereen zit te wachten op iso waarden met zes nullen!
De enige manier waarop we de belichtingstijden naar beneden krijgen is door het tegenhouden van het licht door de lens met een filter. Het type filter die we hier bedoelen is de nd-filter, waarbij nd staat voor neutral density of neutraal grijs dus.
Deze filters zijn er in allerlei sterktes, waarbij aangeduid wordt hoeveel stops de filter tegenhoudt.
Met een nd-filter van 1 stop voor de lens dienen we de belichting ook 1 stop te verlengen (dus sluitertijd x2). Een 3 stops nd filter is dus sluitertijd x6 (2x3) en een nd van 10 stops is de sluitertijd x1000.
Soms wordt de sterkte ook aangeduid in dichtheid, waarbij je dan getallen krijgt als 0,3ND, 0,6ND en 0,9ND, …, wat staat voor respectievelijk 1, 2 en 3 stops.
Een derde spreekt van ND1000 (3.0), ND64 (1.8) en ook ND8 (0,6). Het eerste getal is eigenlijk een vermenigvuldigingsfactor van de sluitertijd en is eigenlijk een macht van 2.
Dus ND8 =23 = 3 stops, ND64 = 26= 6 stops en 1000= 210 = 10 stops (is eigenlijk 1024).
De fabrikanten gebruiken deze aanduidingen door elkaar wat nogal voor verwarring kan zorgen.
Filters van 3 stops echter zijn nog niet voldoende om die echt lange tijden te bereiken. De eerste filters die hiervoor aanvankelijk op de markt kwamen, hadden een sterkte van 10 stops. Wat betekent 10 stop nu eigenlijk naar belichting toe? Was het resultaat van je lichtmeter aanvankelijk 1/1000 s dan mag je met het filter erop deze tijd met 1000 vermenigvuldigen zodat we met 1 s mogen belichten, 1/125 s wordt al 8 s en 1/15 s geeft ons al een belichtingstijd van 1 minuut. Het wordt duidelijk dat deze filters ons toelaten om met belichtingstijden van meerdere minuten te fotograferen.
Een derde spreekt van ND1000 (3.0), ND64 (1.8) en ook ND8 (0,6). Het eerste getal is eigenlijk een vermenigvuldigingsfactor van de sluitertijd en is eigenlijk een macht van 2.
Dus ND8 =23 = 3 stops, ND64 = 26= 6 stops en 1000= 210 = 10 stops (is eigenlijk 1024).
De fabrikanten gebruiken deze aanduidingen door elkaar wat nogal voor verwarring kan zorgen.
Filters van 3 stops echter zijn nog niet voldoende om die echt lange tijden te bereiken. De eerste filters die hiervoor aanvankelijk op de markt kwamen, hadden een sterkte van 10 stops. Wat betekent 10 stop nu eigenlijk naar belichting toe? Was het resultaat van je lichtmeter aanvankelijk 1/1000 s dan mag je met het filter erop deze tijd met 1000 vermenigvuldigen zodat we met 1 s mogen belichten, 1/125 s wordt al 8 s en 1/15 s geeft ons al een belichtingstijd van 1 minuut. Het wordt duidelijk dat deze filters ons toelaten om met belichtingstijden van meerdere minuten te fotograferen.
De eerste 10-stop filter die op de markt kwam was van filterfabrikant LEE. Het had zelfs een naam, nl. de Big Stopper. Sindsdien is deze naam ingeburgerd en is menig filterfabrikant dergelijke filters beginnen produceren. Er zijn wegens het succes ook al filters bijgekomen zoals de Little Stopper van LEE (6 stops), maar ook zijn er al op de markt met een sterkte van 16 stops!
Er bestaan ook variabele grijsfilters. Hiermee kan je de sterkte traploos instellen tussen 2 en 10 stops. Feitelijk zijn dit 2 polafilters die je ten opzichte van elkaar kan verdraaien en zo de mate van sterkte regelen. Verschillen tussen de merken zijn ook hier groot en vooral bij groothoeken en een zeer donkere instelling van de filter, kunnen stervormige patronen in je foto ontstaan. Het zijn ook schroeffilters (zie hieronder). Om deze redenen heb ik deze altijd vermeden.
Volledigheidshalve moeten we ook vermelden dat je deze filters ook kan aanwenden om te fotograferen met grote diafragmaopeningen (1,2 en 1,4 vb.) bij fel licht. Zonder de filter zou de sluitertijd nog korter moeten zijn dan de 1/8000 s die veel camera’s halen.
3. Filtersystemen
Praktisch kunnen we kiezen voor een schroeffilter of een filterhoudersysteem. Beide systemen hebben hun voor en nadelen maar als je objectieven verschillende diameters hebben zal je wel voordeliger geriefd zijn met een houdersysteem, waarbij je eigenlijk iedere filter fysiek maar één keer hoef te kopen.
Daar ik zelf al behoorlijk lang met grijsverloopfilters werk voor veel landschapsopnamen, lag de keuze voor de hand.
Er bestaan ook variabele grijsfilters. Hiermee kan je de sterkte traploos instellen tussen 2 en 10 stops. Feitelijk zijn dit 2 polafilters die je ten opzichte van elkaar kan verdraaien en zo de mate van sterkte regelen. Verschillen tussen de merken zijn ook hier groot en vooral bij groothoeken en een zeer donkere instelling van de filter, kunnen stervormige patronen in je foto ontstaan. Het zijn ook schroeffilters (zie hieronder). Om deze redenen heb ik deze altijd vermeden.
Volledigheidshalve moeten we ook vermelden dat je deze filters ook kan aanwenden om te fotograferen met grote diafragmaopeningen (1,2 en 1,4 vb.) bij fel licht. Zonder de filter zou de sluitertijd nog korter moeten zijn dan de 1/8000 s die veel camera’s halen.
3. Filtersystemen
Praktisch kunnen we kiezen voor een schroeffilter of een filterhoudersysteem. Beide systemen hebben hun voor en nadelen maar als je objectieven verschillende diameters hebben zal je wel voordeliger geriefd zijn met een houdersysteem, waarbij je eigenlijk iedere filter fysiek maar één keer hoef te kopen.
Daar ik zelf al behoorlijk lang met grijsverloopfilters werk voor veel landschapsopnamen, lag de keuze voor de hand.
Fabrikanten brengen ook meer ultra groothoeken op de markt. Denken we aan een 14mm, of een 12-24mm van Sigma en ook Canon draagt bij met de 11-24mm. De voorste lenzen van deze objectieven zijn doorgaans zo groot en bol dat er geen plaats is voor een schroeffilter. Vandaar dat ook het aanbod van filterhouders is uitgebreid. Was een systeem met filters van 100mm breed aanvankelijk standaard, dan is daar nu eentje bijgekomen met een breedte van 150mm, speciaal voor deze grote lenzen. Uiteraard zijn de filters ook van deze grootte met alle gevolgen voor stockage en de portemonnee.
4. De praktijk
Hoe gaan we nu tewerk in het veld? Je doet er goed aan om zoveel mogelijk manueel de belichting in te stellen waarbij de belichtingsmodi M (manueel) en B (bulb) het meest gebruikt zullen worden. Een uurwerk of een gsm voor het afmeten van een bepaalde belichtingstijd, als je camera dat tenminste niet doet, zijn geen overbodige luxe. Fotografeer je tegen de schemering aan, of nog later, dan wordt het soms dermate donker dat je het scherm van de camera al heel moeilijk afleest. Een ledlampje kan hier een handig hulpje zijn.
Bepaal vooraf de belichting, maak desnoods een proefopname en maak ook je compositie. De AF gaat op manueel, scherpstellen doe je vooraf. Met de filter voor de lens is dit zo goed als onmogelijk daar het zoekerbeeld dermate donker wordt, dat je praktisch niets meer waarneemt. Ook de lichtmeter van je camera kan in de war geraken. Het licht vooraf meten en deze tijd vermenigvuldigen volgens de sterkte van de filter, die je nu pas aanbrengt, zo ga je tewerk. Uiteraard is het werken vanaf statief een noodzaak.
4. De praktijk
Hoe gaan we nu tewerk in het veld? Je doet er goed aan om zoveel mogelijk manueel de belichting in te stellen waarbij de belichtingsmodi M (manueel) en B (bulb) het meest gebruikt zullen worden. Een uurwerk of een gsm voor het afmeten van een bepaalde belichtingstijd, als je camera dat tenminste niet doet, zijn geen overbodige luxe. Fotografeer je tegen de schemering aan, of nog later, dan wordt het soms dermate donker dat je het scherm van de camera al heel moeilijk afleest. Een ledlampje kan hier een handig hulpje zijn.
Bepaal vooraf de belichting, maak desnoods een proefopname en maak ook je compositie. De AF gaat op manueel, scherpstellen doe je vooraf. Met de filter voor de lens is dit zo goed als onmogelijk daar het zoekerbeeld dermate donker wordt, dat je praktisch niets meer waarneemt. Ook de lichtmeter van je camera kan in de war geraken. Het licht vooraf meten en deze tijd vermenigvuldigen volgens de sterkte van de filter, die je nu pas aanbrengt, zo ga je tewerk. Uiteraard is het werken vanaf statief een noodzaak.
Schrik niet bij het bekijken van de resultaten. Veel van dergelijke filters geven een serieuze kleurzweem. In het geval van de LEE wordt het beeld overdreven blauw. Andere geven een warmere tint. De automatische witbalans van je camera weet hier geen raad mee.
Er zijn fotografen die dit zo laten en zeggen dat het de filter is die dit veroorzaakt. Voor mij persoonlijk is dit geen optie. Met een correctie van de witbalans kan je die zweem er helemaal uithalen. Een standaardprocedure is niet te geven hiervoor. Daar mijn filters allemaal van Lee zijn, kan ik enkel mijn ervaring hierover delen, maar met andere zal de procedure gelijkaardig verlopen. Enkel de correctie zelf zal ietwat afwijkend zijn.
Het helpt enorm als je een gelijkaardig beeldje hebt zonder filter. Zo heb je vergelijkingsmateriaal. Probeer een zodanige correctie van de witbalans in je raw-convertor in te stellen dat de kleurtemperatuur van de foto overeenkomt met degene zonder filter opgenomen. Een neutraal grijs vlak in beeld, of doelbewust een grijskaart mee fotograferen is ook een goede oplossing. Zet je meteen de foto goed, nadien.
Een flinke ruk aan de schuiver naar warmere tinten is de basis, voor de LEE toch, maar de hoeveelheid is zo goed als verschillend voor iedere foto. Uitproberen, dat is het leuke eraan.
5. Weetjes
Tot slot nog enkele praktische tips hierover. Een zwak grijsfilter kopen is meestal overbodig. Met zwak bedoel ik dan tot een stop of drie, vier. Iedereen heeft wel een polarisatiefilter die ook al snel anderhalve stop licht wegneemt. Heb je grijsverloopfilters dan kan je deze zodanig ver doorschuiven (de harde versie) dat ze het volledige beeld afschermen en zo ook een grijsfilter vormen. Je kan ze ook nog combineren om de sterkte op te drijven. Neem in acht dat ieder bijkomend vlak voor de lens ook de kwaliteit van het beeld iets naar beneden haalt. De scherpte van het beeld heeft trouwens iets te lijden met de zware grijsfilters. Een zoektocht met Google brengt een schat aan informatie mee.
Er zijn fotografen die dit zo laten en zeggen dat het de filter is die dit veroorzaakt. Voor mij persoonlijk is dit geen optie. Met een correctie van de witbalans kan je die zweem er helemaal uithalen. Een standaardprocedure is niet te geven hiervoor. Daar mijn filters allemaal van Lee zijn, kan ik enkel mijn ervaring hierover delen, maar met andere zal de procedure gelijkaardig verlopen. Enkel de correctie zelf zal ietwat afwijkend zijn.
Het helpt enorm als je een gelijkaardig beeldje hebt zonder filter. Zo heb je vergelijkingsmateriaal. Probeer een zodanige correctie van de witbalans in je raw-convertor in te stellen dat de kleurtemperatuur van de foto overeenkomt met degene zonder filter opgenomen. Een neutraal grijs vlak in beeld, of doelbewust een grijskaart mee fotograferen is ook een goede oplossing. Zet je meteen de foto goed, nadien.
Een flinke ruk aan de schuiver naar warmere tinten is de basis, voor de LEE toch, maar de hoeveelheid is zo goed als verschillend voor iedere foto. Uitproberen, dat is het leuke eraan.
5. Weetjes
Tot slot nog enkele praktische tips hierover. Een zwak grijsfilter kopen is meestal overbodig. Met zwak bedoel ik dan tot een stop of drie, vier. Iedereen heeft wel een polarisatiefilter die ook al snel anderhalve stop licht wegneemt. Heb je grijsverloopfilters dan kan je deze zodanig ver doorschuiven (de harde versie) dat ze het volledige beeld afschermen en zo ook een grijsfilter vormen. Je kan ze ook nog combineren om de sterkte op te drijven. Neem in acht dat ieder bijkomend vlak voor de lens ook de kwaliteit van het beeld iets naar beneden haalt. De scherpte van het beeld heeft trouwens iets te lijden met de zware grijsfilters. Een zoektocht met Google brengt een schat aan informatie mee.
Is er fotografisch weinig inspirerend licht, dan kan de filter toch nog zorgen voor een iets pittiger beeld. Soms spreekt men ook wel van de “slecht weer” filter. Het zorgt ervoor dat je toch met een opname thuiskomt, iets waarvoor je anders de camera in de rugzak had gelaten.
Eveneens van grote invloed op het resultaat is de brandpuntsafstand van de lens. Een groothoek zal een totaal verschillend effect vertonen dan een telelens. Dit komt door de relatieve afstanden die beide lenzensystemen anders weergeven.
De verschillen tussen de merken zijn groot en van sommige is de zweem van die erge mate dat een correctie zo goed als onmogelijk is. LEE en B+W om er twee te noemen, zijn gevestigde merken waarbij je geen negatieve verrassingen hebt. Haida, een nieuwkomer, krijgt ook zeer lovende recensies.
Recent zou ook een grijsfilter ontwikkeld zijn die zo goed als geen scherpteverlies en zweem teweegbrengt, maar deze is nog niet op de Europese markt te vinden.
Werken met lange belichtingen in de landschapsfotografie zal je wel niet voor ieder beeld toepassen. Het is echter plezant en enorm creatief. Ik kan het alleen maar aan iedereen aanbevelen.
Hopelijk vormen de illustraties bij dit artikel voor inspiratie.
Eveneens van grote invloed op het resultaat is de brandpuntsafstand van de lens. Een groothoek zal een totaal verschillend effect vertonen dan een telelens. Dit komt door de relatieve afstanden die beide lenzensystemen anders weergeven.
De verschillen tussen de merken zijn groot en van sommige is de zweem van die erge mate dat een correctie zo goed als onmogelijk is. LEE en B+W om er twee te noemen, zijn gevestigde merken waarbij je geen negatieve verrassingen hebt. Haida, een nieuwkomer, krijgt ook zeer lovende recensies.
Recent zou ook een grijsfilter ontwikkeld zijn die zo goed als geen scherpteverlies en zweem teweegbrengt, maar deze is nog niet op de Europese markt te vinden.
Werken met lange belichtingen in de landschapsfotografie zal je wel niet voor ieder beeld toepassen. Het is echter plezant en enorm creatief. Ik kan het alleen maar aan iedereen aanbevelen.
Hopelijk vormen de illustraties bij dit artikel voor inspiratie.